Vereffening nalatenschap (lichte variant)

Vereffening nalatenschap: Als u als erfgenaam een erfenis beneficiair aanvaardt, dan moet de erfenis volgens de wet vereffend worden. Dit betekent dat er bepaalde richtlijnen gevolgd moeten worden bij de afwikkeling. Deze richtlijnen zijn te vergelijken met een faillissementsprocedure en werken over het algemeen kostenverhogend. Bij een beneficiaire aanvaarding gaan de schuldeisers voor op de erfgenamen. Als “leek” doe je er goed aan om een notaris in te  schakelen.  Als u onjuist handelt, kunt u namelijk aansprakelijk gesteld worden voor de schade met je eigen vermogen. Beseft u goed dat als u eenmaal beneficiair aanvaard heeft, dat u niet meer kan verwerpen. Schakelt u adviseurs in die niet voldaan kunnen worden uit de erfenis dan bent u als opdrachtgever gehouden om die kosten te betalen.

Waarom de wettelijke vereffening?

De wettelijke vereffening heeft als primair doel dat de schuldeisers van de nalatenschap op geordende wijze worden voldaan. Als er genoeg middelen zijn om de schuldeisers te voldoen, zijn de belangen van de schuldeisers gewaarborgd en blijven de maatregelen beperkt. Blijft er vervolgens nog wat over, dan mogen de erfgenamen dat onderling verdelen.

Uitzonderingen op de wettelijke vereffening na beneficiaire aanvaarding

Er bestaan een aantal uitzonderingen waarbij de verplichting tot de wettelijke vereffening niet geldt, namelijk (4:202 BW):

• Als er een executeur is die kan aantonen dat het saldo van de nalatenschap ruim voldoende is om de schulden te voldoen.
• Als een wettelijk vertegenwoordiger van een erfgenaam aanwezig is en het saldo van de nalatenschap ruim voldoende is om de schulden te voldoen (De wettelijk vertegenwoordiger moet een verzoek indienen bij de kantonrechter).
• Als de wettelijke verdeling van toepassing is en de langstlevende partner de nalatenschap niet beneficiair heeft aanvaard.

Wie zijn de vereffenaars?

Als geen van de bovenstaande uitzonderingen van toepassing zijn moet de erfenis vereffend worden volgens de wet. Onderstaande richtlijn is pas van toepassing nadat er bij het boedelregister van de rechtbank een akte van van beneficiaire aanvaarding is opgemaakt. Wie de erfgenamen zijn, wordt bepaald door het testament of het wettelijke erfrecht. De erfgenamen moeten dit gezamenlijk doen en worden dan de  “vereffenaar(s)” genoemd. Ook de erfgenamen die niet beneficiair hebben aanvaard zijn vereffenaar. De vereffenaar heeft ook tot taak om de erfgenamen op te sporen (4:225 BW). Het erfgenamen onderzoek mag gestaakt worden als in de eerste groep erfgenamen de nalatenschap hebben verworpen vanwege een negatieve nalatenschap en het voor de hand ligt dat ook tot en met de zesde graad wordt verworpen. Het kan ook zijn dat de kantonrechter op verzoek van een belanghebbende een vereffenaar  aanwijst.  Als de kantonrechter een vereffenaar benoemd geldt er een “zware vereffeningsprocedure”. 

Wat u moet doen bij een “lichte vereffening”?

Zolang de kantonrechter niemand aanwijst worden de erfgenamen gezamenlijk gezien als de vereffenaars en is de lichte vereffening het uitgangspunt.  Dit betekent dat de erfgenamen ook de richtlijnen voor een vereffening moeten volgen. Een vereffenaar heeft tot taak de nalatenschap als een goed vereffenaar te beheren en te vereffenen (4:211 lid 1 BW). De vereffenaars mogen slechts   actie ondernemen.  U bent dus als vereffenaar niet bevoegd in uw eentje zaken te regelen die te maken hebben met de vereffening van de erfenis.  Een uitzondering geldt voor daden van gewoon onderhoud en tot behoud van de nalatenschapsgoederen, en voor daden die geen uitstel kunnen lijden. Deze handelingen mogen, indien daartoe de noodzaak bestaat, zelfstandig door een vereffenaar worden verricht. Uiteraard is het verstandig om met de overige vereffenaars te overleggen. 

Het is mogelijk dat de vereffenaar elkaar machtigen om de nalatenschap af te wikkelen. Echter de machtiging ontslaat een erfgenaam/vereffenaar niet van diens eigen verantwoordelijkheid. De vereffenaars moeten zich realiseren dat zij, ondanks de volmacht, verantwoordelijkheid dragen voor de vereffeningsprocedure en tegenover schuldeisers aansprakelijk zijn als er verwijtbare fouten worden gemaakt. De wet bepaalt dat als de vereffenaars verwijtbaar in ernstige mate tekortschieten in de vervulling van hun taak, zij met hun eigen vermogen aansprakelijk zijn voor de nalatenschapsschulden. 

De wet geeft een uitgebreide opsomming van uw verplichtingen als vereffenaar. Hieronder treft u de belangrijkste verplichtingen. Het is van groot belang om nog geen schulden te voldoen zolang er geen volledig overzicht is van de bezittingen en schulden omdat u hiermee schuldeisers zou kunnen bevoordelen/benadelen. Ook volgt u dan niet de procedure waardoor u alsnog privé aansprakelijk zou kunnen worden.

Beheer nalatenschap

Als vereffenaar beheert u de nalatenschap. Hieruit vloeit voort dat u de administratie dient te verzorgen, de schuldenaren en schuldeisers informeert en voorkomt dat schulden onnodig oplopen. U mag de goederen onderhouden en zorgen voor het behoud van de goederen. U kunt de abonnementen (telefoon, internet, krant) en bijvoorbeeld de huur opzeggen. U draagt zorg voor de verzekering van de woning die tot de nalatenschap behoort. U mag een boedelnotaris aanwijzen.

(gedeeltelijke) verdeling

Bij een lichte vereffening zonder dat er sprake van de verzwaring van de vereffeningsprocedure (zie hieronder) hoeven de vereffenaars geen machtiging te vragen aan de kantonrechter voor beschikkingsdaden zoals de verkoop van een woning. Beschikkingsdaden behoeven alleen machtiging van de kantonrechter indien er door de rechtbank een vereffenaar is benoemd en de vereffenaars beschikkingsdaden willen verrichten voordat de vereffening voltooid is. Zie ook: ECLI:NL:RBLIM:2018:7331 

Boedelbeschrijving opmaken

Van de erfenis moet zo snel mogelijk een boedelbeschrijving te worden gemaakt (4:211 lid 3 BW). Een boedelbeschrijving is een opstelling van alle bezittingen en schulden van de overledene (de soort bezitting en de waarde worden op dit overzicht genoemd. Bijvoorbeeld: Auto, merk, type, kenteken, bouwjaar, waarde per overlijdensdatum of de soort effecten, het aantal, met de waarde per overlijdensdatum), de te verwachten (huishoudelijke)schulden e.d. Peildatum is de overlijdensdatum. Zijn er minderjarigen of anderen betrokken als erfgenaam die niet het vrije beheer hebben over hun vermogen dan moet de boedelbeschrijving in beginsel bij notariële akte (671 RV). Klik hier om het digitale formulier voor het maken van een boedelbeschrijving te openen van rechtspraak.nl>>>

Boedelbeschrijving ter inzage leggen

De vereffenaars moeten de boedelbeschrijving bij een boedelnotaris of bij de griffie van de rechtbank deponeren (4:211 lid 3). Dit heeft als doel dat de overige belanghebbende en de schuldeisers de beschrijving kunnen inzien. De kantonrechter kan ook bepalen dat de boedelbeschrijving door een notaris dient te worden opgemaakt.

Verzoek om ontheffing terinzagelegging

Van de hierboven beschreven verplichting tot terinzagelegging van de boedelbeschrijving kunnen de vereffenaars  worden ontheven als zij daartoe een verzoek doen bij de kantonrechter (4:211 lid 4). Afhankelijk van de omvang van de nalatenschap en van de vraag of anderen belang bij de inzage kunnen hebben zal de kantonrechter u deze ontheffing verlenen. Voor een dergelijk verzoek bent u griffierechten verschuldigd. Met een dergelijk verzoek kan je voorkomen dat “derden” kennis nemen van de samenstelling en omvang van de nalatenschap.

Negatieve nalatenschap bij vereffening: direct melden aan kantonrechter

Wanneer een beschrijving is gemaakt van de nalatenschap, zal het duidelijk zijn of de nalatenschap een positief of negatief saldo kent. Van groot belang is de mededelingsplicht aan de kantonrechter ingeval de nalatenschap negatief is. Blijkt aan een vereffenaar dat de schulden van de beneficiair aanvaarde nalatenschap de baten overtreffen, dan is hij verplicht dit ten spoedigste aan de kantonrechter mede te delen (4:199 lid 2 BW). De kantonrechter kan in dat geval verdere instructies geven (4:210 lid 1 BW). Deze instructies moeten opgevolgd worden. De kantonrechter kan bij deze melding besluiten om de vereffeningsprocedure te verzwaren. De laatste woonplaats van de overledene geeft aan welke kantonrechter er bevoegd is>>>. De kantonrechter kan het volgende voorschrijven:

• openbare oproeping van schuldeisers, deze moeten zich melden voor een bepaalde termijn (4:221 lid 1 BW);
• na het verlopen van de hiervoor genoemde termijn moet er een uitdelingslijst opgesteld worden en neergelegd worden bij de kantonrechter. De schuldeisers/erfgenamen en legatarissen moeten hierover geïnformeerd worden (4:214 lid 5);
• rekening en verantwoording en uitdelingslijst opstellen en ter inzage leggen (4:218 BW), alleen als dit expliciet door de kantonrechter bepaald is (4:221 BW).

Oproepen schuldeisers

De vereffenaars dienen de bekende schuldeisers van de nalatenschap per brief aan te schrijven. Dit houdt in dat de schuldeisers op de hoogte worden gesteld van het overlijden van de overledene  (hun schuldenaar) en dat zij binnen zes weken (redelijke termijn) moeten melden wat ze te vorderen hebben. De oproeping behoort zoveel mogelijk tegelijkertijd met de bekendmaking van de beneficiaire aanvaarding te geschieden (4:214 BW). Als u vermoedt dat er nog onbekende schuldeisers zijn, kan u ook zonder dat de kantonrechter dit heeft bepaald de schuldeisers door middel van een advertentie in de Staatscourant oproepen om hun vordering voor een bepaalde datum in te dienen. Bent u het als vereffenaar niet eens met een ingediende vordering dan moet u de schuldeiser daar direct van op de hoogte stellen en aangeven waarom u het daar niet mee eens bent.

Adres van schuldeiser onbekend: melden aan kantonrechter

Is aan u het adres van een op te roepen schuldeiser onbekend, dan dient dit feit aan de kantonrechter te worden meegedeeld (4:214 lid 2 BW). De kantonrechter kan dan aanwijzingen geven over de vervolgstappen om deze schuldeiser op te  sporen. De kantonrechter kan bepalen dat u de schuldeisers via de Staatscourant moet oproepen.

Uitkeringen doen aan schuldeisers en verdeling

Wanneer een duidelijk beeld is verkregen van de omvang van de nalatenschap en van de aanwezige schulden, kunnen de gezamenlijke erfgenamen overgaan tot het voldoen van de schuldeisers. Blijkt na voldoening van de schuldeisers een positief saldo te bestaan, dan zal dit worden verdeeld onder de erfgenamen, naar rato van hun erfdelen (4:220 BW). Een later aandienende schuldeiser kan het recht hebben het aan de erfgenamen uitgekeerde deel ‘terug te halen’. Kunnen de schulden niet volledig betaalt worden dan moet dat zodra dat bekend is gemeld worden bij de kantonrechter (zie voorgaande punt ‘negatieve nalatenschap: direct melden aan de kantonrechter’).

Voor zover nodig verkoopt u bezittingen van de nalatenschap om schuldeisers te voldoen. Over de keuze van de te verkopen goederen wordt overleg gevoerd met de vereffenaars (erfgenamen) en een bijv. een vruchtgebruiker. Indien een erfgenaam of schuldeiser bezwaar maakt tegen een voorgenomen tegeldemaking, dan dient de vereffenaar hem of haar in de gelegenheid te stellen de kantonrechter om een oordeel te vragen. De vereffenaars zijn dus bevoegd goederen van de overledene te verkopen. Deze spullen moeten op de meest gunstige wijze verkocht worden. Goederen die gelegateerd zijn, worden zoveel mogelijk als laatste verkocht. De erfgenamen zijn bevoegd om zelf spullen uit de nalatenschap te kopen mits onder zakelijke voorwaarden. Schuldeisers moeten volgens het vermogens- en erfrecht naar rato voldaan worden volgens de wettelijke rangregeling (o.a. 4:7 BW, 3:278 lid 1 BW) voldaan. De kosten van de lijkbezorging en de vereffening van de nalatenschap gaan voor op de andere schulden.

De vereffening eindigt zonder nadere formaliteiten als er geen schulden meer zijn, alle tegoeden zijn ontvangen. Hetzelfde geldt voor de situatie waarbij de vereffenaars een regeling hebben getroffen met de schuldeisers. Hierbij moeten de schuldeisers zich schriftelijk akkoord verklaren dat zij niet of slechts ten dele worden voldaan. Deze schuldeisers kunnen ook de erfgenamen/kinderen zijn met een vordering op de erflater vanwege een vooroverleden ouder.

Opheffing of kosteloze vereffening.

Het is mogelijk dat de nalatenschap dusdanig weinig goederen omvat, dat het doorlopen van de wettelijke vereffeningsprocedure als zinloos dient te worden beschouwd (opheffing wegens gebrek aan baten). Iedere erfgenaam kan in dat geval de kantonrechter verzoeken hetzij de kosteloze vereffening van de nalatenschap, hetzij de opheffing van de vereffening te bevelen (4:209 BW). Als grond hiervoor zal moeten worden aangetoond middels een beschrijving dat de geringe waarde van de nalatenschap niet voldoende is om alleen al de vereffeningskosten te dekken. Het is ook voldoende als u aantoont dat het bedrag van de preferente schulden is hoger dan de activa en er geen regeling kan worden getroffen met de schuldeisers.

Sanctie op het niet volgen van de procedure

De vereffeningsprocedure bevat als een soort van faillissementsprocedure  nogal wat regels. Dit in noodzakelijk omdat de nalatenschap beneficiair is aanvaard en alleen de goederen van de nalatenschap de schuldeisers tot verhaal dienen. Als beneficiair aanvaard hebbende erfgenaam bent u dus niet met uw eigen vermogen aansprakelijk voor de schulden van de nalatenschap; slechts uw aandeel in de nalatenschap kan aan deze schulden ‘opgaan’. Dit wordt echter anders indien u zich niet aan de regels van de vereffeningsprocedure houdt. Als u fouten maakt dan kunt u hiervoor met uw eigen vermogen aansprakelijk gesteld worden (4:184 lid 2 sub d BW).

Verzwaring van de “lichte” vereffeningsprocedure

Een negatieve nalatenschap moet gemeld worden bij de kantontrechter. Voor een melding wordt geen griffierecht in rekening gebracht. Deze meldingsplicht geldt gedurende de gehele procedure. Als er een negatief saldo blijkt te bestaan en de kantonrechter besluit de procedure te verzwaren, dient de volgende procedure te worden gevolgd:

• Openbare oproeping via de Staatscourant van schuldeisers binnen een gestelde termijn;
• Opstellen van een lijst met vorderingen (4:214 BW lid 5). Nadat de termijn is verstreken dat schuldeisers hun vorderingen kunnen indienen dient, een lijst van de door de vereffenaars erkende en betwiste vorderingen en aanspraken op voorrang bij de griffie van het kantongerecht neergelegd te worden. De erfgenamen dienen de betrokken partijen (schuldeisers) in kennis te stellen van de ter inzage legging;
• Rekening en verantwoording en uitdelingslijst (4:218 BW). Binnen zes maanden nadat de voor het indienen van vorderingen gestelde tijd is verstreken dient, een rekening en verantwoording alsmede een uitdelingslijst bij de griffie van het kantongerecht openbaar gemaakt te worden (deze termijn kan verlengd worden). Bovendien rust op de erfgenamen de verplichting de neerlegging per brief bekend te maken aan de schuldeisers en erfgenamen. Belanghebbenden kunnen binnen één maand tegen de neergelegde rekening en verantwoording en uitdelingslijst in verzet komen;
  Als er geen verzet is gekomen dienen alle schuldeisers naar rato van hun vorderingen conform de uitdelingslijst te worden voldaan.

Bron: Richtlijnen Rechtspraak.nl